Groen licht voor schone energie

Op 4 november treedt het klimaatakkoord van Parijs in werking. Als we de doelstellingen van 2030 met Vlaanderen willen halen, moeten taboes sneuvelen. Dat zal iedereen voelen. De Tijd zocht uit waar we het diepst moeten snijden. Vandaag: energie. De wereldwijde klimaatafspraken luiden het einde van de fossiele brandstoffen in. Hoe snel dat zal gebeuren, is moeilijk te voorspellen. Maar groene energie wordt razendsnel goedkoper.

Applaus en euforie vorig jaar in Parijs toen bijna 200 landen een historisch klimaatakkoord tekenden. Dat werd gezien als de laatste kans om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. Tegen 2100 moet de temperatuurstijging beperkt blijven tot 2 graden, met 1,5 graden als streefdoel. Om dat te bereiken moet de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 beperkt worden. Door de economische groei in China en in andere ontwikkelingslanden zal de uitstoot de komende jaren nog stijgen. Maar er is afgesproken dat die zo snel mogelijk moet pieken om dan stevig te dalen.

Hoe we dat klaarspelen, is nog niet duidelijk. Alle deelnemende landen hebben concrete plannen voorgelegd voor de periode tot 2020 en ambities geformuleerd voor 2030. Europa wil als voortrekker binnen zo'n 15 jaar de emissies met minstens 40 procent reduceren ten opzichte van 1990 en het wil tegen 2050 nog veel verder gaan. Er werden tal van andere streefcijfers, subdoelstellingen voor groene energie, energiebesparingen met verschillende termijnen en toepassingsgebieden vastgeklikt. Enkel wat cabinettards en Europese ambtenaren zien door de bomen het bos nog.

Voor ons land zijn de doelstellingen voor na 2020 nog niet concreet vastgelegd. Het is echter stilaan voor iedereen duidelijk waar we naartoe moeten: naar een economie die op steeds minder fossiele brandstoffen draait. Energie is het domein waar het meest aan gewerkt moet worden.

Goed bezig

België lijkt goed bezig als we naar een aantal evoluties in de elektriciteitsproductie kijken. De laatste steenkoolcentrale werd dit jaar gesloten, er worden elke maand wel ergens windturbines bijgebouwd, we pompen miljarden in windparken op zee en in elke Vlaamse straat liggen zonnepanelen op de daken.

Maar als we dat in perspectief plaatsen, blijken die zaken slechts goed voor zo'n 13 procent van het stroomverbruik. Landen als Oostenrijk en Zweden halen zo'n twee derde van hun stroom uit groene bronnen, dankzij de grote aanwezigheid van waterkracht en biomassa.

Het wordt een uitdaging om de doelstellingen te halen, ook die van 2020. Dat komt onder andere omdat biomassa in het verdomhoekje werd gezet. Na het project Bee Gent gaat mogelijk ook Langerlo niet door en beide grote centrales zouden flink wat groene stroom opleveren. Er zijn veel extra zonnepanelen en windturbines nodig om die enorme hoeveelheden op te vangen.

Die komen er niet zomaar. Zonnepanelen krijgen geen steun meer. Daarom worden ze veel minder geplaatst dan tijdens de 'zotte jaren', toen kwistig met groenestroomcertificaten werd gestrooid. Plannen voor windparken zijn er genoeg, maar voor elke windturbine die effectief wordt gebouwd, zitten er vijf te wachten op de uitkomst van beroepsprocedures van ontevreden buurtbewoners. Die drempels wegwerken wordt een prioriteit voor minister van Energie Bart Tommelein (Open VLD).

De grote kaap wordt 2025. Tot dan lukt het misschien met wat kunst- en vliegwerk. In de periode 2023-2025 sluiten alle Belgische kernreactoren de deuren. Door de vele technische en andere problemen van Doel en Tihange en de onzekerheden rond het kernafval heeft kernenergie veel van haar pluimen verloren. Maar de twee kerncentrales met zeven reactoren leveren ruwweg de helft van de Belgische elektriciteitsproductie, zonder dat een gram CO2 uit een schoorsteen komt.

Zware prijs

Een sluiting van Doel en Tihange in tien jaar opvangen met groene energie is onmogelijk. In de meeste scenario's wordt de nucleaire productie opgevangen door extra stroom uit aardgascentrales. Aardgas is de schoonste van de fossiele brandstoffen, maar bij de verbranding komt CO2 vrij. Kernenergie vervangen door aardgascentrales heeft een zware milieuprijs: veel meer CO2 uitstoot.

Dat moet elders gecompenseerd worden, ofwel moeten we tijdelijk aanvaarden dat de doelstellingen niet gehaald worden. Of kiezen we ervoor enkele oude kernreactoren langer te laten draaien? Nieuwe kernreactoren lijken door de astronomisch hoge kostprijs en de enorme risico's geen optie, leert het Britse voorbeeld van het nieuwe project Hinkely Point. Of moeten we hopen op doorbraken met geothermie of waterstof?

Er zijn zware investeringen nodig in nieuwe productiemiddelen en in de energienetten. Die kosten komen hoe dan ook bij de consument terecht. Een lichtpuntje is misschien dat gezinnen en bedrijven door hogere tarieven meer geneigd zullen zijn te investeren in energiebesparende technologie om de factuur te drukken.

Om de klimaatdoelstellingen te halen moet ook zwaar worden ingegrepen voor de fossiele brandstoffen die buiten de stroomproductie gebruikt worden. Het zal na 2020 steeds minder vanzelfsprekend zijn om een huis te verwarmen met stookolie en om een wagen met een grote dieselmotor te kopen. Overheden zullen niet anders kunnen dan die iconen van het fossiele tijdperk met extra taksen de markt uit te drukken. Gascondensatieketels en voertuigen die op aardgas rijden, zijn milieuvriendelijkere alternatieven. Maar ook die zullen plaats moeten ruimen voor warmtepompen en wagens die op elektriciteit of waterstof rijden.

TO DO

Fossiele brandstoffen bestraffen

Steenkool staat op de zwarte lijst. Olie zal snel volgen. En op termijn zal ook aardgas een energiebron zijn die we liever onder de grond laten zitten.

Energietarieven verhogen

De zware investeringen in nieuwe productie, netinfrastructuur, digitale meetinstrumenten en energieopslag zullen miljarden kosten. Hogere tarieven lijken onvermijdelijk.

Meer windmolens installeren 

Met zonnepanelen alleen halen we de doelstellingen niet. Zeker niet als biomassa wordt uitgesloten. Er zullen nog meer windmolens in het landschap opduiken.

Stroomconsumptie verschuiven

We zullen ons verbruik meer moeten afstemmen op het weer: als zonnepanelen en windparken veel produceren. Gelukkig zullen apps dat voor ons regelen.

Of toch kernenergie?

Het wordt een uitdaging om de volledige nucleaire productie tegen 2025 te vervangen. Gaan we toch nog even voort op het nucleaire pad?

PRIJZEN GROENE ENERGIE IN VRIJE VAL

De prijzen voor zonnedaken en windparken blijven nieuwe laagterecords neerzetten. Vooral bij internationale aanbestedingen voor grote industriële installaties wordt de lat steeds lager gelegd. Kilowatturen uit zonnepanelen en windturbines zijn goedkoper dan heel wat centrales die op fossiele brandstoffen draaien. Bij een aanbesteding voor het Nederlandse offshore windpark Borssele dook de prijs naar 72,70 euro/MWh.

Voor wind op land wordt in Marokko 27,60 euro/MWh betaald. Bij een zonnepark in Abu Dhabi wordt stroom aan 21,90 euro/MWh geproduceerd. Ter vergelijking: de groothandelsprijs voor stroom in Europa schommelde vorig jaar rond 50 euro/MWh. De nieuwe Britse kerncentrale heeft 105 euro nodig om uit de kosten te komen.